Ἱστορικό
Ὁ (+) Θεόφιλος Σιμόπουλος εἰς τὸ ἔργον του Ὁ τίτλος Παναγιώτατος (1964), ποεῖται λόγον περὶ τῶν προνομίων, ἅτινα ἐχορήγησε φιλοφρόνως καὶ δαψιλῶς ὁ ἀοίδιμος Αὐτοκράτωρ Ἀνδρόνικος Β´ ὁ Παλαιολόγος πρὸς τὸν ὄντως ὅσιον βίον ἔχοντα ἀοίδιμον Μητροπολίτην Μονεμβασίας Νικόλαον. Εἶναι τὰ ἐξῆς: α) θέσις τοῦ Σίδης, β) φορεῖν σάκκον, γ) φέρειν (καίειν) διβάμπουλον, δ) εἶναι Ἔξαρχον πάσης Πελοποννήσου, ε) προσηγορίαν Παναγιωτάτου καὶ στ) ὑποφαίνειν Ἰνδικτιῶνα, γράφων πρὸς τὴν ἐπαρχίαν του. Ἐκ τούτων τῶν προνομίων, ὁ Αὐτοκράτωρ ἔδωκε α) τὴν θέσιν τοῦ Σίδης καὶ β) τὴν ἐξαρχίαν πάσης Πελοποννήσου διὰ τοῦ χρυσοβούλλου τοῦ 1301. Τὰ δὲ τοῦ σάκκου, Διβαμπούλου, Παναγιωτάτου, καὶ τῆς Ἰνδικτιῶνος, διὰ τοῦ Χρυσοβούλλου τοῦ 1314, ὡς ἀκριβῶς καὶ τὰ ὅρια τῆς Μητροπόλεως.
Συγκεκριμένα στὸ ἄρθρο α´ τοῦ χρυσοβούλλου περιέχονται τὰ ἐξῆς: «Καὶ τοίνυν τὸν παρόντα χρυσόβουλλον λόγον αὐτῆς ἀπολύει, δι᾿ οὗ καὶ βούλεται σὺν Θεῷ καὶ εὐδοκεῖ καὶ θεσπίζει, τόν τε, ὡς εἴρηται, νῦν προϊστάμενον ἀρχιερατικῶς τῆς τοιαύτης Ἁγιωτάτης μητροπόλεως Μονεμβασίας καὶ τοὺς καθεξῆς τὸν αὐτῆς διαδεξομένους θρόνον ἐπαπολαύειν τῆς ἀνηκούσης τῷ τοῦ Σίδης θρόνῳ τιμῆς ἐν ἅπασι, καθέδραις τε δηλαδὴ καὶ προσελεύσεσί τε καὶ στάσεσι, γραφαῖς τε, καὶ ὅλως τοῖς ἐθίμοις ἔργοις ἀρχιερατικοῖς καὶ λειτουργήμασιν ἅπασι· φορεῖν δε καὶ σάκκον ἐν ταῖς θείαις ἱεροτελεστίαις, ὁμοίως δὲ καὶ διβάμπουλον, καὶ ἁπλῶς πάντα τὰ ἐκείνης προνόμιά τε καὶ δίκαια ἔχειν· ἔξαρχον τοῦτον μόνον εἶναί τε καὶ λέγεσθαι πάσης δὴ τῆς Πελοποννήσου τὸν τῆς τοιαύτης ἁγιωτάτης ἀρχιερατικῶς ἐκκλησίας προϊστάμενον, καὶ τῆς ἐντεῦθεν τιμῆς ἀπολαύοντα, ᾗ δὴ καὶ τοῖς ἄλλοις εἴθισται τῶν ἱερωτάτων ἁρχιερέων τοῖς ἠξιωμένοις διαφόρων ἐξαρχεύειν θεμάτων τε καὶ χωρῶν. Ὡσαύτως δὲ πρὸς τοῖς ἄλλοις καὶ τοῦτο θεσπίζει καὶ παρακελεύεται, πάντας δηλαδὴ τοὺς ὑπ᾿ αὐτὸν ἐπισκόπους ἔν τε φήμαις καὶ γραφαῖς παναγιώτατον προσαγορεύειν καὶ ὀνομάζεσθαι, αὐτὸν δὲ πάλιν ἐν τοῖς σημειώμασι καὶ γράμμασι ἰνδικτιῶνα ἐμφαίνειν πρὸς αὐτοὺς καὶ πρὸς πᾶσαν τὴν αὐτοῦ ἐπαρχίαν ἀνθ᾿ ἑτέρας ὑποσημάνσεως. ...»
Ἐκ τῶν εἰρημένων τούτων προνομίων συναπολεσθέντων τῇ φθορᾷ τῶν καιρικῶν μεταλλαγῶν καὶ συστροφῶν τῶν ἀνθρωπίνων, δισώθη ἕν, ἐκείνο τοῦ τίτλου τοῦ «Παναγιωτάτου». Μετὰ τὸν ἐπανενεγκότα ἀείμνηστον κυρὸ Κυπριανόν, καλῶς ποιήσαντα, ὁ διάδοχος αὐτοῦ Μητροπολίτης κυρὸς Ἱερόθεος, διέκοψεν αύτό. Σήμερον, ὡσαύτως καλῶς ποιῶν διατηρεῖ τὸ ἰσχυρὸν προνόμιον τοῦ τίτλου «Παναγιώτατος», ὁ σημερινὸς Παναγιώτατος Μητροπολίτης κ. Εὐστάθιος Σπηλιώτης, μὴ ὑπερισχύοντος τοῦ περὶ ἀντιθέτου λόγου. Συνωδᾷ καὶ ὁ πολὺς ἐν παιδείᾳ ἀοίδιμος Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος κυρὸς Ἰεζεκιήλ, ὁ Βελανιδιώτης, περὶ τοῦ τίτλου «Παναγιώτατος», γράφων: «...ὁ Μονεμβασίας ὑπαγόμενος εἰς τὴν Αὐτοκέφαλον Ἐκκλησίαν τῆς Ἑλλάδος οὺδὲν ἐκ τούτων διέσωσεν. Ἤδη ὅμως ὅτε ἐπῆλθεν διοικητικὴ ἀφομοίωσις τῶν δύο Ἐκκλησιῶν, πρέπον εἶναι δι᾿ ἀμφοτέρας τὰς Ἱστορικὰς Μητροπόλεις νὰ κρατήσουν τὸν τίτλον».
Πηγές & Βιβλιογραφία
- Χρυσόβουλλον παρὰ τοῦ γαληνοτάτου ἐν βασιλεῦσι καὶ ἀηττήτου Ἀνδρονίκου αὐτοκράτορος Ῥωμαίων πρὸς τὸν Ἁγιώτατον μητροπολίτην Μονεμβασίας καὶ τοὺς αὐτοῦ διαδόχους. 1292 ἢ 1314
- + Ἀρχιμανδρίτης Θεόφιλος Σιμόπουλος (1964), Ὁ τίτλος Παναγιώτατος, ἀρ.σελ. 63
- + Μητροπολίτης Θεσσαλιώτιδος Ἰεζεκιήλ (1948), Ὁ τίτλος Παναγιώτατος, ἐν Ἔργα καὶ Ἡμέραι, τ. Β´, σ. 241, Καρδίτσα.
- Νέα Ἔκδοσις (2005), Ὁ Αὐτοκράτωρ Ἀνδρόνικος Παλαιολόγος καὶ Μονεμβασία, Βασιλικὴ καὶ Ἱερὰ Καστροπολιτεία, σελ. 179-180, 184, Ἐκδόσεις Ἔλυτρον, Ἀθήνα-Καλαμάτα